(अन्नपूर्ण पोष्टमा छापीएको लेख) लिंक: http://www.annapurnapost.com/en/news/opinion/1516/%E0%A4%B5%E0%A5%88%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%AF-%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A4%E0%A4%81%E0%A4%9B%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A4%AE%E0%A4%9B%E0%A4%BE%E0%A4%A1.htm)

वैद्य तान्न तँछाडमछाड

मिति : २०७० पुस ७, आइतबार 

समीरमणि दीक्षित |

मोहन वैद्य ‘किरण’ ले जनतासामु स्विकारे, ‘चुनाउ बिथोल्न गरिएको बन्दको दौरान बम हामीले नै फालेका हौं।’ सर्वसाधारणका लागि गरिएको हो रे यो महान् कार्य। लाज लाग्दैन नेताज्यू, यस्तो गैरजिम्मेवार आपराधिक अभिव्यक्ति दिन? सर्वसाधारणमाथि यस्तो आक्रमण गर्न वैद्यलाई कसले हक दियो? के राजनीतिक विचारका आधारमै यस्तो आपराधिक क्रियाकलाप गर्न पाइन्छ? नेकपा-माओवादी दलभित्र सबै मोहन वैद्य, रामबहादुर थापाहरू जस्ता विचारधाराकै छन् त? त्यसो हो भने सर्वसाधारणले यो दललाई एक संगठित आतंककारी गिरोहभन्दा अरू कुनै नजरले नहेरे हुन्छ।

आफैंले विरोध गरेको निर्वाचनमा जुन किसिमले नेकपा-माओवादीलाई सर्वसाधारणले जवाफ दिए, त्यो लेखिराख्न जरुरी छैन। वैद्यले त यसबखत राजीनामा दिनुपर्ने हो किनभने उनले यस समूहको नेतृत्व सम्हालेका छन् र यसबखत आफ्नो समूह सर्वसाधारणसामु लज्जास्पद र हास्यास्पद अवस्थामा देखापरेको छ। जुन निर्वाचन बिथोल्न खोजियो, त्यही निर्वाचनमा सर्वसाधारणले आफ्नो विचार मतबाटै दिए। यस कुरामा भने हामी गर्व गर्न सक्छौं। आफ्न विचार परिवर्तन गर्दै सर्वसाधारणले साँच्चै के चाहेका रहेछन्, त्यो वैद्यहरूले बुझ्नतिर लाग्नुपर्ने हो र सर्वसाधारणसामु माफी माग्नुपर्ने हो। यथार्थमा यो होला त? हुँदैन भने समय आएको छ सोच्ने- सर्वसाधारणलाई मतदान गर्नबाट रोक्न खोज्ने समूहलाई फेरि संविधान र सरकारमा राख्न हामीले आफ्नो अमूल्य मत दिएका थियौं त?

एलिनोर रुजभेल्ट (पूर्व अमेरिकी राष्ट्रपति फ्राङकलिन रुजभेल्टकी पत्नी) ले एउटा भनाइ राखेकी थिइन्, जुन मेरो मनमा दिनहुँजसो गुन्जिरहन्छ। त्यसको नेपाली अनुवाद यस्तो थियो- महान् व्यक्ति नयाँ विचारबारे छलफल गर्छ। साधारण व्यक्ति सानातिना घटनाबारे छलफल गर्छ। तुच्छ व्यक्ति अरू व्यक्तिबारे छलफल गर्छ।

यहाँका दलहरूमा के कस्ता विचारधारा छन् भन्ने सर्वविदितै छ- राष्ट्रपतिको लागि झगडा, प्रधानमन्त्री कसले पाउनेबारे कुस्ती, मुख्य मन्त्रालयमा कसरी पकड जमाउने आदि आदि। यस्ता मुद्दामा अल्मलिरहेका छन् दलहरू। देशलाई संविधान कसरी सकेसम्म छिटो दिने, कस्ता-कस्ता विकास आयोजना भित्र्याउने, बिदेसिएका हाम्रा जमातलाई फिर्ता ल्याएर उनीहरूको सदुपयोग गर्ने, विज्ञान प्रविधि उकास्ने, देशलाई माथि उचाल्ने जस्ता विचार गर्ने नेताहरू अझै देख्न बाँकी नै छ यो देशमा। यहाँका दलहरूको वैचारिक कब्जियतलाई महानताको संज्ञा कुन हिसाबले दिन मिल्छ? त्यो सायद कसैलाई थाहा छैन।

एेतिहासिक रूपमा हेर्ने हो भने हाम्रो समाजलाई छोटो स्मरण शक्ति भएको रूपमा देखिन्छ। जसले कुनै समय आफूलाई दासको रूपमा हेर्‍यो, उसको वर्णन गर्छौं। जसले हिजो दबाउन खोज्यो, आज उसकै महानताबारे टिप्पणी गर्छौं। समय शक्तिवान् छ, यो त नेपालको इतिहास र त्यसको सर्वसाधारणमाथि परेको प्रभावबाट छरप्रस्ट हुन्छ। हाम्रो छलफल पनि बढी राजनीतिमै केन्द्रित भएको पाउँछौं।

नेपाललाई संसारसामु नयाँ आविष्कार र सोचहरूले चिनाउनेबारेमा धेरै कम मात्रामा छलफल हुन्छ। त्यसैले नेताहरू मात्रै हैन, सर्वसाधारण पनि तुच्छ भएका छन्। तुच्छ विचारमा अल्मलिरहेका छन् र हेरौं, के हुन्छ भन्ने मानसिकतामा झरिसकेका छन्। गलत पद्धतिको पूर्णरूपमा विरोध हुनुपर्छ भनेर लागेको खासै देखिन्न, नत्र वैद्य समूहलाई संविधानसभामा घुसाउने जुन पहल भइरहेको छ, त्यसविरुद्ध बोल्न कतिजना छौं? नबोलेको कारण त्यै हो- उसलाई समेटेनौं भने उसले फेरि उद्दण्ड मच्चाउँछ, त्रास फैलाउँछ र दु:ख दिन्छ। यही विचारमा सिंगो मुलुक एकमत जस्तै देखिन्छ। हामी डराउँछौं र लाज पचाएर चुपचाप बस्छौं। हामीलाई पनि लाज लाग्नुपर्ने हो।

यही विचारधारामा रहेर बहस गर्ने हो भने एमाओवादीको पनि हालत उस्तै हो। चुनाउमा सर्वसाधारणले दिएको मतको आदर गर्नुको साटो उल्टो सर्वसाधारणमाथि नै आरोप लगाउन पछि परेनन् यस दलका शीर्ष नेताहरू। हार भनेको क्षणिक हो र हारलाई आत्मसात गर्दै सर्वसाधारणसामु जानुको सट्टा उल्टो सर्वसाधारणलाई नै चिढाउनेतर्फ केन्द्रित देखिए, यसको नतिजा सर्वसाधारणबीच हास्यास्पद बन्यो। दल र दिनहुँ पत्रिकामा यसबारे व्यंग्यचित्रहरू बने। पुष्पकमल दाहालको ‘प्रचण्ड’ रूप साता दिनमै चकनाचुर भयो। एक प्रकारको अहम् भावनाले सर्वसाधारणका माझबाट त्यो दल बाहिरिइसकेको थियो विगत केही वर्षमा र चरम भ्रष्टाचारका आरोपहरूले मतपरिणाममा ठूलो धक्का दियो। तर यो कुरा मान्न त्यो दल राजी भएन र अझै त्यो दल अलमलमा परेको देखिन्छ। उहाँहरूलाई एक थोपा लाज लागेको जस्तो देखिन्न। उहाँलगायत उहाँका दलका नेताहरूलाई पनि लाज लाग्नुपर्ने हो।

चुनाउ बिथोल्न सर्वसाधारणलाई चरम पीडा दिने समूहलाई संविधानसभामा हुल्नैपर्छ भनेर कराउने दलहरू देखा पर्दैछन्। नेकपा-माओवादी सामेल नभई संविधान बन्दैन भनेर विदेशी शक्तिहरू बोल्न थालेका छन्। नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमालेलगायत मुख्य दलहरूबाट यस्ता अभिव्यक्तिको विरोध हुँदैन। १० दिन बन्द गर्दै त्रास फैलाउने क्रममा कति नेपालीको अप्रत्यक्ष ज्यान गयो होला, कति नेपालीको जनधन नास भयो होला, देशले कति धेरै आर्थिक घाटा भोग्नुपर्‍यो -यी कुराप्रतिको उदासीनता दलहरूको शून्य प्रतिक्रियाबाट झल्किन्छ। कांग्रेस, एमाले र अन्य दलहरू मौनतामै आफ्नो समर्थन देखाउँदैछन्। र, सर्सर्ति हेर्ने हो भने अझै वैद्य समूहलाई आफूतर्फ तान्न दलहरू तँछाडमछाड गर्लान् जस्तो छ। आफ्ना विरोधीलाई गलाउन गलत शक्तिको प्रयोग गर्न यी दलहरू पछि पर्लान् जस्तो देखिन्नन्। गलत कार्य गर्नेलाई पुरस्कृत गर्ने हाम्रो पुरानो शैलीलाई निरन्तरता दिइँदैछ मुख्य दलहरूबाट।

यी ‘शीर्ष’ दलहरूलाई पनि लाज लाग्नुपर्ने हो।

कांग्रेस, एमाले, एनेकपा माओवादीसहित अन्य दलका नेताहरू आफ्नो परिवेशबाट कहिल्यै माथि उठ्न सकेका छैनन्। भ्रष्टाचारमा लिप्त यिनीहरूले समाज परिवर्तनको साटो पुरानै यथास्थितिवादी सोचलाई निरन्तरता दिएका छन् आजसम्म। नेता सप्रिए देश सप्रिन्छ भन्ने नेताहरू आयआर्जन र विलासिताको जीवन खोज्दै हिँडिरहेका छन्।

नेताहरू चरम अहम्भन्दा माथि उठ्न सकेका छैनन् र देशको मायाभन्दा नातावाद, कृपावाद र व्यक्तिवादको बाटोमा हिँडिरहेका छन्। र उनीहरूलाई सर्वसाधारणले समयसमयमा गाधली गरिरहेका छन्, हास्यास्पद बनाइरहेका छन्।

यिनीहरूलाई लाज लाग्नुपर्ने हो, तर त्यस्तो देखिन्न। ‘लाज’ भन्ने शब्दको परिभाषा सायद थाहा छैन, तर सिकाउने कसले?

बर्डफ्लु नियन्त्रणमा अनुसन्धान अभाव

समीरमणि दीक्षित

(अन्नपू्र्ण पोष्टमा प्रकाशित, श्रावण २७, २०७० / August 11, 2013) : http://annapost.com/opinion/news3279

काठमाडौंलगायत देशका विभिन्न कुखुरापालन उद्योगमा हालै देखिएको एभिएन इनफ्लुएन्जा (H5N1) संक्रमण र भर्खरै यहीबेला भक्तपुर आसपासमा स्वाइन इन्फ्लुएन्जा (H1N1) देखिनुले नेपालमा डरलाग्दा संक्रमणको बढ्दो क्रम झल्काउँछ। मानिसका लागि घातक हुनसक्‍ने यी संक्रमण, र दुवै आपसमै! सरकारी निकायअनुसार, सतर्कता अपनाउँदाअपनाउँदै पनि यस्ता सरुवा रोगका संक्रमणकिन बारम्बार देखिन थालेका छन् यहाँ, र के यिनलाई रोक्‍ने अवस्था हामीमाझ छन् त?

संक्रमणका कारण धेरै हुन सक्छन्-व्यक्तिगत स्वास्थ्य व्यवहारदेखि सरकारी निगरानीसम्मका विषय यसभित्र पर्न सक्छन्। संक्रमण रोक्‍न गाह्रो छ। तर केही हदसम्म नियन्त्रण गर्न नसकिने भने हैन। यसको लागि संक्रमण सुरु भएपछि हैन, सुरु हुनसक्‍ने समयतिरै पर्यवेक्षण (सर्भेलेन्स) र अनुसन्धान (रिसर्च) गर्नु जरुरी हुन्छ। यी दुई कार्य एक किसिमले नङ र मासु झैं हुन्- एकलमा जति कमजोर हुन्छन्, साथमा त्यत्तिकै बलिया हुन्छन्। जैविक प्रविधि विज्ञान (बायोटेक्नोलोजी अथवा बायोमेडिकल साइन्स) ले जनस्वास्थ्य विज्ञान क्षेत्रमा सरुवा रोग नियन्त्रणका लागि खेल्ने एउटा महत्त्वपूर्ण भूमिका यो पनि हो।

अहिलेको अवस्थामा केही हदसम्म पर्यवेक्षणका कार्य छिटफुट हिसाबमा भए पनि अनुसन्धानका कार्य न सरकारी निकायले महत्त्वका साथ लिएको छ, न अस्पताल र विश्वविद्यालयहरूले। यहीकारण आजको दिनमा पनि हामीलाई नयाँ संक्रमण आयो भने त्यो पहिचान गर्न हम्मेहम्मे पर्छ र विदेशी दाता र संस्थाहरूको मुख ताक्‍नुपर्छ। आफ्नै देशभित्र क्षमता वृद्धि गर्नेतर्फ खासै कसैको ध्यान गएको छैन। सरकारी निकाय, विशेषगरी जनस्वास्थ्यसँग सम्बिन्धित र पशुसेवा सम्बन्धित निकायको यसमा कमीकमजोरी देखिएको छ। नेपालमै नयाँ र पुराना संक्रमण पहिचान गर्न सकेको खण्डमा दुईतीन दिन बच्‍न जान्छ र तुरुन्तै नियन्त्रणका कार्य सुरु हुन्छन्। सरुवारोग संक्रमणमा पहिचान जति छिटो हुन्छ, त्यति जनधन र जनस्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सकिन्छ। अहिले पनि नेपालमै धेरैभन्दा धेरै जनावर र मानवमा पहिचान र नेपालकै प्रयोगशालामा यसको पुष्टि गर्न नसक्‍नु र संक्रमणविरुद्धको लडाइँमा पछाडि पर्नु सरकारको ठूलो कमजोरी हो।

अनुसन्धानको कुरो आएको छ। अनुसन्धान गर्नुका मुख्यत: दुई कारण हुन्छन्। पहिलो, प्रमाणसहितको उत्तर खोज्‍न, जसबारे हामीलाई धेरै सूचना छैन। जस्तै, यो देशमा देखिरहने संक्रमण नियन्त्रण गर्न चाहिने प्रमाण जुटाउन। दोस्रो, देशका नियमकानुन बनाउनेलाई प्रमाणसहितको सूचना दिन, जसबाट परिणाममुखी नियम अथवा कानुन ल्याउन मद्दत होस्। अनुसन्धानले प्रमाणप्रति ध्यान दिँदैन भने त्यसको महत्त्व घट्छ र यसले देश र विज्ञानलाई सघाउँदैन।

नेपालमा जनस्वास्थ्य क्षेत्रमा अनुसन्धान नभएका हैनन्। दाताको पहलमा केही क्षेत्रमा केही अनुसन्धान भएका देखिन्छन्। विगत ५-१० वर्षको क्रम हेर्ने हो भने त भएका त्यस्ता अनुसन्धानका दस्तावेज प्रशस्त पाइन्छन्। वैज्ञानिक दस्तावेज (पब्लिकेसन) को रूपमा परिणत भएको भने पाइन्न। स्वास्थ्य निकायले पनि आआफ्ना क्षेत्रमा केही हदसम्म सानातिना अनुसन्धानमूलक कार्य अगाडि बढाइरहेको देखिन्छ। विशेषगरी नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्ले देशमा हुने जनस्वास्थ्यसम्बन्धी अनुसन्धानलाई निकै टेवा पुर्‍याएको छ, जुन स्वागतयोग्य छ।

जनस्वास्थ्य अनुसन्धान धेरै प्रकारका हुन्छन्, तर मूलत: दुई भागमा विभाजन गर्न सकिन्छ। प्रयोगशाला र उपकरण चाहिने, जसलाई बायोमेडिकल अनुसन्धानको छाताभित्र राख्‍न सकिन्छ। र, जनसमुदायमा गएर प्रश्नावलीमार्फत गरिने अनुसन्धान, जसलाई विभिन्न नामाकरण गरिएका छन्- उदाहरण, सोसल, फोरम्याटिभ, क्वालिटेटिभ, इन्टरभेन्सन इत्यादि। यसको मतलब अरू प्रकारका अनुसन्धान हुँदैनन् भन्न खोजेको हैन। तर नेपालमा हुने भनेका मुख्यत: माथि उल्लेख गरिएको दोस्रो प्रकारको अनुसन्धान हो।

हालै नेपालमा देखिन थालेको (क्रम जारी छ, रोकिएको छैन) एभियन इन्फ्लुएन्जा र स्वाइन इन्फ्लुयन्जा संक्रमणमा पर्याप्‍त अनुसन्धान नहुनाले पनि यहाँ नियन्त्रण गर्न गाह्रो छ। भएका प्रयोगशालामार्फत पर्याप्‍त अनुसन्धान नहुँदा, नयाँ प्रकारका भाइरस (विषाणु) समाजमा आइसकेको अवस्थामा पनि पहिचान गर्न नेपालमा अप्ठेरो छ। सरकारी निकाय देशभित्रैका संयन्त्रको उपयोग (निजी र अन्य) गर्नुको साटो विदेशी संयन्त्रको सदुपयोग गर्नमा बढी महत्त्व राखेको देखिन्छ। जबसम्म देशभित्रै रहेको प्रयोगशालाको संयन्त्रलाई सक्षम बनाइँदैन, बायोमेडिकल अनुसन्धान कहिल्यै अगाडि बढ्न सक्दैन। र बायोमेडिक अनुसन्धानबिना देशभित्रबाट बाहिरिने र बाहिरबाट भित्रिने जीवाणु, विषाणुको पहिचान र तीबारे नयाँ ज्ञान आर्जन गर्न सकिन्न।
नेपालमा इन्फ्लुएन्जाबाहेक अन्य सरुवारोग देखापर्दै आएका छन्, जस्तै- एचआईभी, हेपाटाइटिस, हैजा, कुष्ठरोग, मलेरिया, जापानिज इन्सेफलाइटिस इत्यादि। विडम्बना यी सबैमध्ये धेरैबारे हामीलाई खासै वैज्ञानिक तथ्य थाहा छैन। जे जानकारी छ, त्यो मात्र सीमित अनुसन्धानको आधारमा छ र त्यो पनि छरिएको अवस्थामा छ। उदाहरणका लागि नेपालमा कुन प्रजातिका इन्फ्लुएन्जा कुन समयमा कहाँ देखिँदै आएका छन्? यो प्रश्नको जवाफको लागि नेपालमै अनुसन्धान हुनुपर्ने हो, तर भएको छैन। के कस्ता पशुपन्छीमा कस्ता इन्फ्लुएन्जा भाइरस पाइन्छ नेपालमा? त्यो पनि हामीलाई थाहा छैन। त्यस्ता अरू धेरै अनुसन्धानात्मक प्रश्न उठाउने हो भने हामी रोग नियन्त्रणमा किन यति कमजोर भएका हौं, त्यो प्रकट हुन्छ। यस्ता वैज्ञानिक जिज्ञासा जबसम्म जनस्वास्थ्य क्षेत्रमा उठाइन्न, देश सरुवा रोगको समाधानतर्फ उन्मुख हुनै सक्दैन।

सरकारले बर्डफ्लु चरामा देखिँदादेखिँदै पनि कुखुराको किनबेच फुक्‍का गर्ने जुन निर्णय गर्‍यो, त्यो जोखिमपूर्ण र चरम लापरबाहीको संज्ञा दिन मिल्ने निर्णय हो। अनुसन्धानले देखाइसकेको छ, फ्लु (इन्फ्लुएन्जा) भाइरस शरीरमा केही समय लुकेर (डरमन्ट) बस्‍न पनि सक्छ। त्यसमाथि पहिचान नहुनु भनेको भाइरस जीउभित्र नभएको भनेर पनि भन्न मिल्दैन किनभने कहिलेकाहीँ भाइरसको मात्रा सुरुमा कम भएको बेला यसलाई पहिचान गर्न गाह्रो हुन सक्छ। हालै चीनको एउटा प्रान्तमा चराचुरुंगीमा पहिलेदेखि नै देखिँदै आएको इन्फ्लुएन्जा भाइरस (H7N9) पहिलोपटक चराबाट मानिसमा सरेर एकै परिवारमा बाबुले छोरीलाई सारेको कारण दुवैको मृत्यु भएको छ। यस्तै अवस्था (H5H1) मा हुन सक्दैन भन्ने कुनै केही कुखुरामा भाइरस पहिचान नभएकैले संक्रमण कम भएको हल्ला फैलाउनु र किनबेचमा फुक्‍का गर्नु कतिसम्म मूर्खता हो, त्यसको लेखाजोखा आउँदा दिनले गर्लान्। आशा गरौं- यसको परिणाम अशुभ नहोस् देश र जनताको लागि।
दीक्षित सेन्टर फर मलेक्युलर डाइनामिक्स नेपालका राष्ट्रिय निर्देशक र जनस्वास्थ्य वैज्ञानिक हुन्।

Working from home (as published in The Kathmandu Post, 9th July 2013)

(KTM Post link for this article is here: http://202.166.193.40/the-kathmandu-post/2013/07/08/related_articles/working-from-home/250946.html)

Experts working in different fields interpret the phrase ‘public health research’ in different ways. Whatever the interpretation, ultimately, everyone would agree that research is ideally carried out to generate data that can then be used as evidence to answer various queries or hypotheses set out prior to initiating the research activities. In Nepal, there is a positive trend towards public health research activities. This is evident in terms of the various sectors’ involvement, publications, workshops and discussion forums in this area around the country. The nongovernmental sector appears to be the strongest in non-laboratory based research (such as formative, implementation, social, intervention) while private and public organisations have a stronger base in clinical, biomedical (lab-based), case-study and similar researches. There is an increasing trend of clinicians who want to pursue research as part of their development and embark on an otherwise traditionally ignored (at least in Nepal) area of biomedical research. Since hospitals have access to human samples, it allows those working in such settings to carry out biomedical research while trying to answer various questions pertinent to microbial pathogenesis (the ways in which a bacteria, virus, parasite or other pathogen interact with the human body to cause disease).

Biomedical research is the modern approach to public health research. The reason being, personal (non-communicable) and pathogen genetics interact in all infectious (communicable) disease settings. As a result, controlling disease in the modern perspective is not just about medication that controls the symptoms and destroys the pathogen. It is also about enhancing the human immune system and destroying the ability of the pathogen to harm humans. In the case of non-communicable diseases such as cancer, biomedical research is about improving human genetics so that genes that are detrimental to health are either destroyed or rendered harmless while those that are required for health are allowed to perform at optimal levels. This is only possible if we understand human immunity (our body’s ability to fight off disease) and molecular epidemiology (DNA/RNA level understanding) of all human-pathogen interactions—the approach for both is lab based/ biomedical research using the tools of microbiology, immunology, molecular biology, and if we wish to combine all the fields, biotechnology.

In Nepal, there are organisations that are gradually carrying out basic biomedical research in the public health arena. Interestingly, the government, private and nongovernmental sectors are all realising its importance. As a result, we are now more knowledgeable about HIV, TB, hepatitis, typhoid, malaria and Japanese encephalitis in the communicable disease arena while inroads are being made into cancer, cardiac and diabetes research. While this is a reason for the general public to be excited, there is a darker side to recent advances in this area.

Bio-piracy
Traditionally, in the absence of proper laboratory facilities in the country, samples used to be sent to India and Thailand for basic diagnostic tests. This practice is still in effect today, in spite of advanced facilities available in the country. The problem has now been further compounded by bio-piracy, where individuals involved in public health research send samples to labs in developed countries on the pretext of research.

The process of bio-piracy is simple. Researchers/research organisations (usually from developed countries) with an active interest in accessing genetic material from humans in developing countries contact public health professionals with access to such samples in Nepal. They are then offered free testing for the samples in overseas labs, along with offers of any publication arising from the work. Furthermore, in many instances, they are also offered basic funds for field activities leading to the acquisition of samples and sometimes, even travel to foreign countries for conferences and training. For a typical researcher in Nepal, this is a big incentive. However, what they either don’t realise or care about is that the sample they send overseas can be used for lab research that can lead to, but is not limited to, vaccine development worth billions of dollars. Neither they nor the country benefits from this.

A clear example of this was in the recent case of cholera samples from Nepal sent to the International Vaccine Institute (IVI) in South Korea for apparent genetic tests, only to be used as further evidence to implicate Nepali UN soldiers stationed in Haiti during the 2011 Haiti cholera outbreak. All this was carried out in a secret manner, without control mechanisms in place and without consulting health research professionals about the consequences of such actions. If those samples are now used for vaccine development against cholera, will the country be informed?

The transport of samples to overseas facilities is understandable if, and only if, facilities are either not available in the country or if samples are being sent only for validation purposes. However, there can be no justification for samples from the Nepali population being sent overseas for diagnostic or research purposes if such labs are present in the country. There needs to be a stringent requirement for all diagnostic and research personnel to prioritise intra-country collaboration.

The Nepal Health Research Council under the Ministry of Health and Population should take the lead in controlling such bio-piracy resulting from future disease diagnostics and biomedical research. Let us first empower the internal capacity of the country by way of collaboration and sharing of internal resources at the front end of any research. This will make us more self-reliant and capable of higher level research in the country, similar to measures adopted by India, Vietnam and Indonesia. Only then should we consider sharing our samples as part of an active collaboration with our international friends for the back end research. If they are truly our well-wishers, they will, and should, understand this and support the Nepali research fraternity. Nepal should not be a supplier of samples, rather it should be a supplier of research findings resulting from research within
the country.

Dixit is a biomedical public health research scientist and country director for the Center for Molecular Dynamics Nepal, Kathmandu
Posted on: 2013-07-09 09:34

भ्रातृ संगठन र भ्रष्टाचार

(कान्तीपुर दैनिक, शुक्रबार, चैत २, २०६९ मा प्रकाशन भएको )

जब राज्य पूर्णरूपमा भ्रष्टाचारमा लिप्त हुन्छ, शारदा भुसालजस्ता अभियन्ताको भ्रष्टाचार विरोधी आमरण अनशनको औचित्यमाथि प्रश्न उठाइन्छ । प्रायःजसो नेपाली ट्विटेहरूले मलाई त्यस्तै प्रश्न सोधे ।

राज्य जति नै खराब होस्, जति नै निर्य होस्- त्यसको मतलब यो होइन कि जनता पनि त्यस्तै खराब र निर्य होउन् । नेपालीहरू ज्ञानी र भद्र स्वभावका हुन्छन्, इतिहासले देखाएको पनि छ । थुप्रै अप्ठेरा झेलेर भए पनि हामीले आपसमा सद्भाव राख्न सफल भएका छौं । त्यसैले राज्य जस्तो होस्, आफूले राम्रो सोच राखेर देशका खातिर गरेको कुनै पनि कार्य औचित्यहीन हुँदैन । परिणाम देखिनु, नदेखिनु गौण विषय हो ।

शारदा भुसालबारे केही समयअघि मैले एउटा लेख लेखेको थिएँ । उनी भ्रष्टाचार विरोधी अभियानकी प्रतीक हुन् र हामी नेपाली समर्थक । भर्खरैको उनको आमरण अनशन प्रकरणले यो पुष्टि गर्छ कि शारदाजी यो जिम्मेवारी स्वीकार्न पूर्णरूपले तयार छिन् । नत्र देशमा जराझैं गाडिएको भ्रष्टाचार निर्मूल पार्न हामीमध्ये कतिजना तयार छौं, जो यसरी आमरण अनशनमा बस्न सहजै स्वीकार्छौं ? देशका लागि मर्न कतिजना तयार छौं ?

भ्रष्टाचारजस्तो संक्रामक किरा मार्न राज्यले कीटनाशक छर्न किन सक्दैन ? नेताहरूले भ्रष्टाचार विरोधी अभियानलाई यति साधारण नजरले किन हेर्छन् ? एउटै कारण हो- प्रायः नेपालीहरू कुनै न कुनै रूपले राजनीतिक दल र तिनका भ्रातृ संगठनसँग आबद्ध छन् र ती संगठन भ्रष्टाचारमा डुबेका छन् ।

भ्रष्टाचारले अहिले मुख्यतः राजनीतिलाई छोएको छ, अर्थात राजनीतिक दलहरू यसमा जकडिएका छन् । राजनीतिक दलहरूले आफ्ना आयस्रोत कि देखाउँदैनन् अथवा देखाइहाले पनि धेरै तथ्य लुकाएर केही अंशमात्र सार्वजनिक गर्छन् । प्रायः दलको आर्थिक उपार्जनको बाटो कि त चन्दा असुली हो, कि आफ्ना भ्रातृ संगठन । भ्रातृ संगठनले रकम जुटाउने भनेको टेन्डर कब्जा, चन्दा, धम्की लगायत माध्यमबाट हो । कतिपय दलका भ्रातृ संगठन विभिन्न तस्करीमा संलग्न रहेका खबर पनि पटक-पटक सार्वजनिक हुने गरेका छन् । युनियनको ठाडो शक्ति चलाएर, मार्ने धम्की दिएर पनि धेरै संगठन र तिनको नेतृत्व आर्थिक रूपमा बलियो बनेका दृष्टान्त हामीसामु छन् । सिधा औंलाले घिउ निस्कन्न भन्ने मनोवृत्तिबाट लिप्त मानसिकताले यस्तो प्रवृत्ति बढेको हो ।

विद्यार्थी युनियन र शिक्षक युनियनले कलेज विश्वविद्यालयसँग, ट्रेड युनियनले कलकारखानासंँग, कर्मचारी युनियनले आफूसम्बद्ध कार्यालयसंँग 'सहयोग' माग्ने र नदिए अनेक हत्कण्डा अपनाउने प्रवृत्ति संस्कृति बनिसकेको छ । त्यसको केही हिस्सा सम्बन्धित संगठनले प्रयोग गरे पनि मुख्य हिस्सा माउ दलहरूलाई जान्छ, जसले उनीहरूको पालनपोषण गर्छ । त्यसैले राजनीतिक दलहरू सधैंजसो भ्रातृ संगठनलाई पुलपुल्याएर राख्छन् र भ्रष्टाचारलाई सहयोग र समर्थन गर्छन् । जनमानसमा गएर विचार बुझ्ने हो भने त्यस्ता भ्रातृ संगठनले गरेका राम्रा काम सम्झनलायक नगन्य छन्, तर उनीहरूले गरेका नराम्रा कार्य सबैलाई सम्झना हुन्छ । र नियालेर हेर्ने हो भने बन्द-हडतालमा सरिक हुनु, तोडफोड र विनशजन्य कार्य गर्नेभन्दा माथि प्रायःजसो भ्रातृ संगठनहरू खासै उठ्नै सकिरहेका छैनन् ।

यदि माथिको तर्क मान्ने हो भने अब प्रश्न उठ्छ- के नेपालजस्तो कमजोर अर्थतन्त्र भएको मुलुकमा राजनीतिक भ्रातृ संगठनको औचित्य छ त ? वर्गीय हकहितका लागि खोलिने संगठनहरू चाहिन्छन्, यसमा कसैको दुईमत नहोला । तर अहिलेको अवस्थामा यति धेरै राजनीतिक दलहरू भएको देशमा त्यत्तिकै संख्यामा भ्रातृ संगठन हुने देशलाई फाइदा गर्छ कि बेफाइदा ? यस्ता भ्रातृ संघ-संगठनले सामाजिक विकासको पक्षमा काम गर्नुपर्ने हो, नैतिकताको हिसाबले । तर राजनीतिक रंग लागेपछि उनीहरू आफ्नै दल र त्यसका सीमित मठाधीशको पक्षमा अन्धभक्त भएर लाग्छन् । नेपालमा यो परिपाटी धेरै वर्षदेखि विद्यमान छ । अहिले सहमतिमा अड्नै नसक्ने यो देशका राजनीतिक दलहरूले आफ्ना भ्रातृ संगठनलाई नत ठीक उद्देश्यले चलाउनसकेका छन्, न उनीहरू आफै चलेका छन् । त्यसैले यस्ता भ्रातृ संगठनको औचित्य नै देखिन्न ।

सिधा तर्क गर्ने हो भने राजनीतिक झण्डा बोकेका भ्रातृ संगठनले देशलाई बेफाइदामात्रै गरिरहेका छन् । भ्रष्टाचार फस्टाउनुको मुख्य कारक बनिसकेका यस्ता भ्रातृ संगठन नै किन चाहिन्छ, यदि हरेक राजनीतिक दलका उद्देश्यहरू राम्रा छन् भने ? किन राख्नुपर्‍यो, देशमा अनगिन्ती ट्रेड युनियन, जबकि कामदार हकहितको समान उद्देश्य भएको एउटै महासंघले सबै काम गर्नसक्छ भने ? त्यसमाथि वैचारिक हिसाबले विभाजित शिक्षक र विद्यार्थी र प्राध्यापक युनियनले पनि शैक्षकि विकासमा कहिल्यै योगदान दिएनन् । स्कुल, कलेजमा यसरी राजनीति छिर्दा कसरी विद्यार्थीहरू अहिलेको विश्वमा प्रतिस्पर्धी बन्न सक्लान् ? राजनीतिको खोक्रो आदर्श बोकेर कक्षामा पाठ पढाउने शिक्षकले कसरी त्यस्ता प्रतिस्पर्धी विद्यार्थी उत्पादन गर्न सक्लान् ?

अब माथिको तर्कमा फकिर्ने हो भने प्रस्ट हुन्छ- किन शारदा भुसालजस्ता देशप्रेमी र भ्रष्टाचार विरोधी नागरिकसंँग दल र नेताहरू डराउँछन् ? राजनीतिक भ्रातृ संगठनको पहिरन ओढेर हिँड्ने कार्यकर्ता किन आउँदैन आन्दोलनमा सरिक हुन ? र किन उल्टो भुसालजस्ता अभियन्तालाई विभिन्न आरोप लगाई आन्दोलन निष्त्रिmय पार्न खोज्छन् उनीहरू । महोत्तरीदेखि काठमाडौसम्म यस्ता जमात छ्यापछ्याप्ती छन्, जसका लागि भ्रष्टाचार फाइदाजनक छ, जसले यसको पुरापुर फाइदा लिइरहेका छन् । व्यक्तिगत र पार्टीगत स्वार्थमा अल्मलिएका यी नेपालीहरूलाई सायद देशको माया एकरत्ति छैन होला । होस् पनि कसरी ? देशप्रेमले त मानिसलाई व्यक्ति र पार्टीभन्दा माथि र भ्रष्टाचारबाट परै राख्छ ।

हामी नागरिकहरूले जबसम्म यस्ता प्रश्न गरिरहँदैनौं, तबसम्म राजनीतिक दल र तिनका भ्रातृ संगठनहरूले देशलाई चुसिरहनेछन् र देशवासीले मिहेनतले कमाएको आय उनीहरूको संरक्षणका लागि जानेछ । हामीले हातनंग्राले तिरेको कर देश विकासमा नगई भ्रष्टाचारीको जालमा फस्नेछ । मिहेनतको कमाइ खेर गइरहनेछ, जनता कंगाल भइरहनेछन् । सहेर बस्ने हो भने जे कुरा पनि ठीकै लाग्छ, आशैआशमा बित्छ जीवन । एक्लैले कराएर केही हुँदैन भन्ने गलत मनोवृत्ति पनि यसको कारक हो । तर जाँदाजाँदै एउटा कुरो याद दिलाउँछु- शारदा भुसाल पनि सुरुमा एक्लै भ्रष्टाचार विरोधी रणभूमिमा उत्रिएकी हुन् । त्यसको प्रभाव विस्तारै देखिँदैछ र आशा गरौं, छिट्टै त्यसको परिणाम पनि देखिनेछ । एउटा नागरिक लागिपरेकी छिन्, भ्रष्टाचार निर्मूल पार्न । नेपाली भएर नकि कुनै राजनीतिक दल विशेषको झण्डा बोकेर ।

काठमाण्डौ विश्वविध्यालय उपकुलपति राजीनामा प्रकरण- मेरो आंखाबाट

गत शुक्रबार (नोभेम्बर १०) को कुरो हो। म अरु ३ जना साथीहरुसंग हेंटौडा हुंदै बिरगञ्ज जाने तर्खरमा थिएं बिहान। तर मेरो गाडीको पछाडीको झ्याल (एस यु भी हो) बिग्रेर बन्द नभएको हुनाले बनाउन लग्नु पर्यो। त्यहिं अल्मलिरहेको थिएं, जब एक्कासी आर्को एक पुराना के  यु का मित्रले फोन गर्नु भयो र भर्खरै बिकसित नया समाचार बारे म संग जिज्ञांसा राख्नु भयो। के यु का निबर्तमान संस्थापनादेखिकै  उपकुलपति प्रा डा सुरेशराज शर्माले अकस्मात राजिनामा दिनुभयो रे !

मैले त पहिले यो समाचार पटक्कै विश्वास गरिन। किनभने सुरेशराज शर्माले यो पद छाड्ने बारे कुनै किसिमको कुरा कतै गर्नु भएको थिएन यसअघि। र उनको कार्यकालमा अझै २ बर्ष पुरै बाकी थियो। मेरो केयु को इतिहासमा एउटा कुरो राम्रैसंग थाहा पाएको थिंए‍-। सुराश एक कडा स्वभाबको र नदब्ने प्रकारका व्यक्ति हुन। र निकै बाठो पनि। घिउ सिधा औंलाले झिक्ने की बांगो, वहांलाइ राम्रै संग थाहा छ। बिगत २० बर्षको कार्यकालमा उनले जुन  प्रकारले आफ्नो सत्तालाइ निरन्तरता दिए, त्यसबाट सजिलै बुझ्न सकिन्छ कि उनका हातमा के कस्ता औजारहरु थिए होलान्  र उनी कति सिपालु थिए ति औजारहरुको सदुपयोग गर्न। उनको कार्यकालमा कति धेरै सत्ता परिवर्तन भए, देशको राजनिति नै उथलपुथल भयो, प्र म हरु कति आए गए, अरु विश्वबिध्यालयहरुमा कति उपकुलपतिहरु आए, गए। तर के युका उकुप भने समयको भेललाइ लड्दै गए।

संयोगबस भनौ, म त्यो दिन हेटौंडा जादैथिए, मेरा नजिकका मित्रहरु विभुतीरञ्जन झा (कावि प्राध्यापक संग निबर्तमान सभापति), सुबोध उपाध्याय ( काविप्रासं कामु महासचिब) र एक अन्य साथी। वहांहरुपनि समाचार सुनेर निकै स्तव्ध हुनुभयो। र बाटोभरी यहि प्रकरणबारे कुराहरु भए।

प्रम सामु उकुपले राजिनाम दिएको खबर एक्कासी सुन्दा त धेरैलाइ ठुलो कुरो लाग्नु स्वभाविकै हो। तर हामी त्यहां बसेर जसले काम गर्यौं, जसले उनको भित्री कार्य शैली देख्यौ- यस्तो समय कुनै दिन आउंने पक्का छ भनेर त केहि हदसम्म अनुमान लगाउन सक्थ्यौं।

समय संगै परिवर्तन हुन सक्नु मानविय गुंण हो। यो संग लड्न खोज्नु भनेको पतनको बाटो रोज्नु हो। सायद सुराशलाइ यहि लडाइले आखिरमा थकित बनायो, अन्त्यमा ढलाएर छाड्यो।

विगतका कुराहरु त कति छन् कति। म सुराशको जिवनमा देखिएको एउटा सानो पात्रमात्रै हुं। तर उनले मलाइ कुन दृष्टिले हेर्छन होला, त्यो मलाइ केहि हदसम्म थाहा छ, र केहि हदसम्म अनुमान गर्नसक्दछु। मुख्य कारण के युमा विचारपरिवर्तनको लागी म लगायत धेरै प्राध्यापकहरुले शुरु गरेको लडाइ, जनआन्दोलन लगत्तै। यो आफैमा थुप्रै कथाहरु सम्मिलित कुनै किताब नै बन्ला कुनै दिन। तर यो ब्लगको लागी मात्र यति लेख्छु कि, जनआन्दोलन यता, के युका प्राध्यापकहरुलाइ त्यहां सुराशका निर्णय र विचारहरु माथी प्रश्न गर्ने हक थिएन। प्राध्यापकहरुलाइ वैचारीक स्वतन्त्रता थिएन जुन संसारका ठूला ठूला वि विमा स्वत: पाइन्छ। प्रशासनमाथि प्रश्न गर्ने हुर निकालिए, पाउनुपर्ने सुविधाबाट बञ्चित भए, पदोन्नतीका मौका बाट चुकाइए। मेरो मनमा थुप्रै नामहरु छन जो यस आतंकबाट त्रसित भएका थिए। के यु बाहिरबाट भव्य देखिन्थ्यो तर भित्रबाट निकै कुहिनलागीसकेको थियो। आखिर सिंह दरबार पनि त गज्जबै बनेको थियो नी। तर त्यो बनाउदा कति मजदुरहरुको शोषण भएको थियो, त्यो त त्यहां कामगर्नेलाइ नै त थाहा थियो।

२०६२-६३मा के यु आन्दोलन सुरु भयो, र विस्तारै यसले गती लियो।  के यु कति राम्रो चलिरहेको छ, अब तिमीहरुले बिगार्यौ भनि आरोप लाउनेहरुको त लाइन लागेको थियो, आन्दोलन ताका। अफसोस, आरोपीहरु भने कि अभिभावकहरु थिए, कि त प्रशासन नजिकका प्राध्यापक कर्मचारीहरु थिए, जसले के युबाट प्रसस्त सुबिधाहरु लिइराखेका थिए। अथवा केहि बिध्यार्थि र स्थानिय वासिन्दाहरु थिए, जसलाइ गलत समाचार र गलत विचारहरुले अलमल्याइएको थियो।  अनि जो चाहिं यो वि विलाइ अब भित्रैबाट सुधार्न पर्यो भनेर लागेका थिए, उनीहरु नै सबैजनाका शत्रु बने। मलाइ पनि त्यसरी नै हेरियो।

के यु मा आन्दोलन शुरु कसरी भयो, के कस्ता घटनाहरु भए त? क्रमश:

ट्विट संसारमा प्रवेश- र नेपाली भाषा

ट्विटर संसार बुझ्दै छु, बिस्तारै बिस्तारै।

यहां धेरै किसीमका ट्विटराटी रहेछन्। जस्तै-

१। जे पनि जुनै पनि बिषयमा र दिल खोलेर लेख्ने, र सकेसम्म अरुलाइ नहोच्च्याउने।
२।  आफ्नो बिषय मा मात्रै प्राय लेख्छन्।
३।  आफुले लेख्ने भन्दा अरुको रिट्विट गर्दै समय बिताउंने। किन हो,म त्यो चाहिं बुझ्न गाह्रो।
४। लेख्न त दिल खोलेर लेख्ने, तर अरुले के भन्ला बिचार नगर्ने,  अनि अरुलाइ होच्च्याउन कोशिश गर्ने,  हरबखत।

म कुन पा पर्छु त पाठकहरुनै जानुन, तर सकेसम्म १ मै सिमित रहन खोज्दैछु।

फेरि पनि, म त सिकारू नै परें, तर नियमहरु बुझ्न खोज्दैछु। जस्तै, हालै बुझ्नमा आएका दुइ बिचारहरु:

१। अरुले मात्रै फलो गरुन, आफू सकेसम्म फलो नगरौं भन्नेहरु "वरिष्ठ" पद पाउंदा रहेछन।

२। आफुले मात्रै ट्विट गरौं, तर अरुले आफू लक्षित ट्विटको कुनै जवाफ नदियम भन्नेहरु पनि "वरिष्ठ" मा पर्दा रहेछन।

हिजो नै भनिहालें कि नेपाली मा लेख्दा धेरै ले पढ्ने र प्रतिकृया दिने पनि सम्भावना बढ्दो रहेछ। अब अरुको बिचार र भनाइ पनि सुन्न पाउने मौका कस्ले छोड्ला र? म पन यहि धर्ती कै हूं, म मा पनि त्यो चाहना त हुने नै भयो। अत: म पनि अब नेपालीमै लेख्नमा रमाउंदै छू।

यहि प्रसंगमा एउटा  ट्विटेले लेखेको थियो कि नेपाली व्यक्तिले नेपालीमा लेख्दा रमाएको देखेर उसलाइ गज्जव लाग्यो रे। अनि मैले प्रतिकृया दिएं- ए बाबा, के गरुम त, पढाइ लेखाइ प्रायत: बिदेशमै भयो र त्यहि भाषामा पक्कड कडा भयो। अनि गरूं के त। कमसेम म प्रयत्न त गर्दैछु। अब ठेट नेपाली लेख्न बोल्न आउंदैन, पाठकहरुले यसैमा सन्तुष्टि देखाइदिनुभए म कृतज्ञ हुने थिएं।

नेपालक जय होस।

मेरो नेपाली लेख यात्रा - सुरुवात

ट्विटर चलाउन थालेको पनि २ बर्ष भएछ। पहिले त पुरै अंग्रेजीमा लेखिन्थ्यो। बिस्तारै एउटा कुरा बुझियो। नेपालीमा लेखेको खंण्डमा अझै धेरै प्रतिकृया आउने। त्यसपछि नेपालीमा पनि ट्विटहरु धमाधम जान थाले।

सायद ट्विटरमा नेपाली लेख्ने बानीले होला, पत्रिकाहरुमा पनि लेख लेख्न सक्छु भन्ने मनोबल बढ्न थाल्यो। र लेखियो पनि। शुरु शुरुमा त रबिन्द्र मिश्र जीलाइ हल्का "एडिट" गर्न अनुरोध गर्ने गर्थें। वहांले मज्जासंग मान्दिनुहुन्थ्यो। पछि, हिम्मत बढ्यो र सोझै पत्रिकालाइ पठाइंदिएं। जादु! छापियो ! अनि त के चाहियो। आजकल मनोबल उच्च नै छ। तर दिनहुं सिक्दैछु, सुधार्दै छु, आफैंलाइ।

यो सानो "एन्ट्रि" हो। क्रमश: